Kibicfenster je stari element i posebna „vrsta“ prozora, što najbolje uspeva u južnom Banatu, posebno u opštini Bela Crkva, a čije ime zapamtiš tek kad o njega „pukneš“ glavom, jer štrči, duboko zalazeći u vazdušni prostor šora, „kvareći“ simetriju kuća.
Bela Crkva je grad specifičnog kulturnog nasleđa, grad koji čuva jedinstvenu kulturnu baštinu, ali i mesto sa najviše sačuvanih originalnih primeraka kibicfenstera – prozora isturenih iz fasade. Ovi prozori su u prošlim vremenima bili mesto komunikacije građana, mesto susreta i poznanstava, ali i važna žila kucavica grada.
Kibicfenster je specifičana vrsta prozora čiji naziv potiče od nemačke složenice kiebitz – što u prevodu znači znatiželjno posmatrati, baciti pogled na nešto i reči fenster – koja znači prozor. Sama složenica govori o funkciji kibicovanja, odnosno izvirivanja i bacanja pogleda kroz prozor prema ulici ili „sokaku“.
U kontekstu datovanja, može se pretpostaviti da su primerci u Beloj Crkvi nastali od polovine 19. do prvih decenija 20. veka.
„Kibicfenster kao karakterističan arhitektonski element poseduje odlike i stilske karakteristike samog objekta na kome se nalazi, i njegova tipologija se razvijala u skladu sa promenama arhitektonskih stilova u istorijskoj perspektivi. Sama pojava kibicfenstera u arhitekturi privatnih objekata i reprezentativnost fasadne arhitekture kao izraz klasnog i ideološkog statusa, vezuje se za proces tehnološkog napretka i kulturne emancipacije stanovništva podunavskog dela Vojvodine pod austrijskom u ugarskom vlašću. Prozor pozicioniran, neretko i dominantan na umetnički oblikovanoj fasadi, najčešće je gledao prema ulici iz velike sobe, iz reprezentativnog i najlepšeg prostora u enterijeru građanske kuće. Mesto sa koga su se iz ugodnosti doma mogla pratiti dešavanja ispred kuće sa ili bez interakcije, bio je upravo prozor specifičnog naziva i namene – kibicfenster. Predstavlja prozor ispupčen ili isturen u odnosu na fasadno platno, najčešće trodelni, nekada iz četiri dela, čiji centralni deo gleda ka ulici a bočne zastakljene strane prozora omogućavaju širok pogled na levu i desnu stranu ulice“ – objašnjava Grozdana Milenkov, etnolog-antropolog
Prema svedočenju građana, kibicfenster je mesto odakle se može videti mnogo, a da se ne bude viđen.
„U prošlosti su kraj kibicfenstera stajale devojke, „frajle“ koje su njihovi izabranici ponekad prvi put kroz njega videli. Bio je „žensko mesto“ oko koga su se tiskale devojke, često skrivene iza bogatih zavesa. Ponekad su tu stajale majke, tetke i bake kako bi propratile dešavanja na sokaku, porazgovarale sa komšinicom u prolazu, čak i da kroz njega pruže na zajam neku sitnicu. Često su domaćice izvirivale i čekale domaćina da se vrati, da na vreme istrče iz kuće i pomognu da se otvori velika kapija“ – kaže Milan Belobabić, turistički vodič.
„Prozor je bio bogato dekorisan firangama, odnosno zavesama, posebno šivenim sa ciljem da se onaj ko kibicuje može zakloniti i diskretno propratiti dešavanja na ulici, ali i otkriti ukoliko je potrebno. Sobno cveće često je krasilo unutrašnjost prozora. U letnjem periodu a naročito zimi, zatvoren prednjim i bočnim staklima, prozor je bio pogodan jer je omogućavao da se kroz njega komunicira ili posmatra u privatnosti i udobnosti doma. Postavljanje lepih platnenih firangi (firhange) koje se pominju, odnosno ulaze u upotrebu od tridesetih godina 18. veka, dodatno ukazuje na kontinuirano razvijanje osećanja za privatno i intimno. Moral devojaka bio je pod budnim okom građanske sredine, stoga ostaju zatvorene u udobrnost porodičnog okruženja i doma. Međutim, njihova uloga nije pasivna. Kibicfenster više od običnog prozora omogućuje aktivno učešće kroz lični kontakt u komunikaciji i događajima u javnom prostoru. Kibicfenster je simbol granice i veze između privatnog i javnog prostora, istovremeno. On predstavlja privatni prostor u okviru javnog“– dodaje Grozdana Milenkov.
Pojavom kibicfenstera nastaje novi oblik interakcije, drugačiji u odnosu na dotadašnju praksu kojom se individualna privatnost pojedinca, člana porodice i kolektivna privatnost porodice širila u sferu javnog izgrađivanjem međusobnih odnosa posredstvom rodbinskih, prijateljskih i poslovnih veza putem utvrđenih oblika druženja poput gostoprimstva, praznika, balova, izleta ili putovanja.
„Ovaj „prozor u svet“ koji je doneo karakterističan oblik neposredne komunikacije, predstavlja svedočansvo o privatnom životu u okviru važećeg kulturnog obrasca građanskog društva s kraja devetnaestog i početkom dvadesetog veka na prostoru Bele Crkve. Posmatran kao arhitekstonski element od najjednostavnijih tipova kojima bi se mogla pripisati i funcija bezbednog pogleda na ulicu s obzirom na opšte nepoverenje prema strancima koje je tada vladalo, do bogato dekorativno ukrašenih i oblikovanih u skladu sa stilskim karakterstikama same fasade i podjednako ukrašene ulazne kapije predstavlja izraz i svedočanstvo klasnog i ekonomskog statusa porodice koja u njoj živi. Kibicfenster građanske kuće u središtu gradskog jezgra, kao najreprezentativnijem delu javnog prostora bio je svojevrsni statusni simbol. Danas se prepoznaje kao dragoceni deo nepokretnog kulturnog nasleđa, koji se može se uzeti za ključni element u kreiranju vizuelnog identiteta starog gradskog jezgra Bele Crkve“ – naglašava Milenkov.
Projekat „Spomenici moga kraja“ sufinansira Ministarstvo informisanja i telekomunikacija Republike Srbije. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne odražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
Ostavi svoj komentar